კიევისადმი სოლიდარობის საჯარო გამოცხადების მიუხედავად, ევროპის მიმდინარე ვაჭრობა რუსეთთან, განსაკუთრებით ენერგეტიკის სფეროში, აგრძელებს მილიარდობით ევროს გადაქაჩვას მოსკოვის ომის ძალისხმევაში. ეს ბადებს კითხვებს ევროპის ორმაგი მიდგომის თაობაზე. 2025 წლის მონაცემები და ანალიზი ავლენს როგორც შემცირებას, ასევე პარადოქსულ ზრდას გარკვეულ ეკონომიკურ სფეროებში - უკრაინის ევროპელი მოკავშირეები უნებლიედ აფინანსებენ რუსეთის საომარ შესაძლებლობას. 

სანქციები ქაღალდზე, შემოსავალი პრაქტიკაში 

რუსეთის მიერ უკრაინაში შეჭრის დღიდან, 2022 წლის თებერვალში, ევროკავშირმა (EU)  რუსული მრეწველობის სხვადასხვა დარგების, საბანკო სექტორისა და ფიზიკური პირების წინააღმდეგ დააწესა სანქციები. ევროკავშირის მიზანი იყო უკრაინის მხარდაჭერა და რუსეთისთვის  ომის დაფინანსების შესაძლებლობის შემცირება. 

 Euronews-ის ცნობით, 2022 წლის დასაწყისიდან 2025 წლის შუა რიცხვებამდე, ევროკავშირის იმპორტი რუსეთიდან დაახლოებით 86–89%-ით შემცირდა, ხოლო ექსპორტი რუსეთში დაახლოებით 58–61%-ით შემცირდა. უკრაინაში შეჭრამდე რუსეთი ენერგიის მთავარი მიმწოდებელი იყო. მოსკოვი 2021 წელს ევროკავშირის ბუნებრივი აირის იმპორტის დაახლოებით 45%-ს აწვდიდა და ნავთობის ერთ-ერთ უმსხვილეს წყაროს წარმოადგენდა. 2025 წლისთვის ევროკავშირის დამოკიდებულება მკვეთრად შემცირდა: ნავთობის იმპორტი რუსეთიდან 2021 წლის პირველ კვარტალში 14.06 მილიარდი ევროდან 2025 წლის პირველ კვარტალში მხოლოდ 1.48 მილიარდ ევრომდე დაეცა, ბუნებრივი აირის იმპორტმაც მნიშვნელოვანი კლება განიცადა.

ამ შემცირებების მიუხედავად, დღევანდელი რეალობა სულ სხვაა. Reuters-ის ცნობით, 2025 წლის პირველ რვა თვეში, ევროკავშირის შვიდმა წევრმა ქვეყანამ წინა წელთან შედარებით გაზარდა რუსული ენერგორესურსების იმპორტი. ევროკავშირმა მთლიანობაში ამ პერიოდში 11 მილიარდ ევროზე მეტი ღირებულების რუსული ენერგორესურსები შეიძინა, საფრანგეთის შესყიდვები 40%-ით გაიზარდა (2.2 მილიარდ ევროს მიაღწია), ხოლო ნიდერლანდების იმპორტი 72%-ით გაიზარდა და 498 მილიონ ევრო შეადგენდა. ბელგიამ, ხორვატიამ, რუმინეთმა და პორტუგალიამ ასევე გაზარდეს იმპორტი (ბელგია - დაახლოებით 3%-ით, ხორვატია -  55%-მდე, რუმინეთი - დაახლოებით 57%-ით, პორტუგალია დაახლოებით 167%-ით). უნგრეთმა, რომელმაც განაცხადა, რომ უკრაინას იარაღს არ გაუგზავნის და უარი თქვა იარაღის გადაცემაში მონაწილეობაზე, დააფიქსირა 11%-იანი წლიური ზრდა. ეს ქვეყნები, რომელთაგან ბევრი საჯაროდ უჭერს მხარს უკრაინას, რჩებიან რუსული ნავთობისა და გაზის მსხვილ მიმღებებად, ხშირად არსებული ინფრასტრუქტურის, მაგალითად, „დრუჟბას“ მილსადენის მეშვეობით.

ენერგეტიკული დამოუკიდებლობის ილუზია 

ევროპის მუდმივი და ზოგჯერ მზარდი იმპორტის საფუძვლად რამდენიმე მიზეზი დგას. ერთ-ერთი არის ის, რომ ხდება რუსული თხევადი ბუნებრივი აირის (LNG) გადამისამართება. გაზი ზოგჯერ საფრანგეთში ან ესპანეთში ხვდება, რათა შემდეგ ბლოკის სხვა ქვეყნებში მყიდველებს გადაეცეს. მეორე მიზეზი არის სანქციების რეჟიმში ჩადებული გამონაკლისების მრავალფეროვნება. მიუხედავად იმისა, რომ რუსული ნედლი ნავთობის საზღვაო იმპორტი დიდწილად აიკრძალა, მილსადენის ნაკადები და არაპირდაპირი მიწოდება „ჩრდილოვანი ფლოტებისა“ და მესამე მხარის შუამავლების მეშვეობით რუსეთს ეხმარება შეზღუდვების გვერდის ავლაში და მოგების მიღებაში. 

კუმულაციური გავლენა დამაფიქრებელია. Reuters-ის ცნობით, ომის დაწყებიდან ევროპის გადახდებმა რუსული ენერგიისთვის 213 მილიარდ ევროს გადააჭარბა, რაც მოსკოვისთვის სტაბილური შემოსავალია, მიუხედავად იმისა, რომ საერთო დამოკიდებულება შემცირდა. 2024 წელს, ევროკავშირის მიერ რუსული წიაღისეული საწვავის იმპორტმა გადააჭარბა ბლოკის ფინანსურ დახმარებას უკრაინისთვის, შესყიდვებმა 18.7 მილიარდ ევროს გადააჭარბა, ხოლო კიევის პირდაპირი მხარდაჭერა ჩამორჩა. ენერგეტიკისა და სუფთა ჰაერის კვლევის ცენტრმა (CREA) ეს დინამიკა „თვითსაბოტაჟის ფორმად“ აღწერა და განაცხადა, რომ რუსული ენერგეტიკული შემოსავლები ომის დაფინანსების უმსხვილეს ერთადერთ წყაროდ რჩება.

ამ ეკონომიკური ურთიერთობის სტრუქტურა მრავალმხრივია. მიუხედავად იმისა, რომ ენერგეტიკა (განსაკუთრებით ნავთობი და გაზი) ოდესღაც დომინანტური მიმართულება იყო, სხვა საქონელი სანქციების მიუხედავად შენარჩუნდა. 2024 წელს ევროკავშირმა რუსეთში დაახლოებით 31.5 მილიარდი ევროს ღირებულების საქონელი გაიტანა და დაახლოებით 35.9 მილიარდი ევროს ღირებულების საქონელი შემოიტანა. ვაჭრობა გრძელდება ისეთ სექტორებში, როგორიცაა ქიმიკატები, მანქანა-დანადგარები, სატრანსპორტო საშუალებები და სასუქები, თუმცა ომამდელ დონესთან შედარებით მკვეთრად შემცირებული მოცულობით (ექსპორტი შემცირდა  დაახლოებით 58%-ით, იმპორტი - 86%-ით). აღსანიშნავია, რომ ქიმიკატები კვლავ ევროკავშირის რუსეთში ექსპორტის მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენენ, - 2024 წელს 31.5 მილიარდი ევროდან 13.7 მილიარდი ევრო ქიმიკატებზე მოდიოდა. ამავდროულად, რუსეთი კვლავ რჩება ევროკავშირის სასუქების უმსხვილეს მიმწოდებლად: მისი წილი ევროკავშირის ფარგლებს გარეთ სასუქების იმპორტში გაიზარდა 28%-დან 2021 წლის I კვარტალში - 34%-მდე 2025 წლის II კვარტალში. ეს ტენდენცია ხაზს უსვამს იმას, რომ სანქციების რეჟიმების პირობებშიც კი, ტარიფებსა და რეგულაციებს აქვთ შეზღუდვები გარკვეულ სექტორებში დამოკიდებულების შემცირებაში.

ევროპის სტრატეგიული დილემა: პრინციპები დამოკიდებულების წინააღმდეგ

ამ რეალობის ფონზე, ევროპელი პოლიტიკოსები და ლიდერები მზარდი ზეწოლის წინაშე დგანან, რათა აღმოფხვრან ხარვეზები და აამოქმედონ მეტად ეფექტიანი სანქციები. მიმდინარეობს განხილვები გაყინული რუსული აქტივების — ან მათ მიერ გენერირებული შემოსავლების — უკრაინის ომის ძალისხმევის მხარდასაჭერად გამოყენების შესახებ. სანქციების ახალი პაკეტები სულ უფრო მეტად მიზნად ისახავენ რუსეთის ეკონომიკის მოწყვლად სექტორებს, განსაკუთრებით ენერგეტიკასა და საბანკო სექტორს, ასევე ზომებს, რომლებიც მიზნად ისახავს საექსპორტო შემოსავლების შეწყვეტას და ძირითადი იმპორტის შეზღუდვას. თუმცა, აღნიშნული ღონისძიების ეფექტურობა, დიდწილად, დამოკიდებულია ერთგვაროვან აღსრულებაზე, იურიდიულ სიცხადეზე და დარჩენილი პოლიტიკური ხარვეზების აღმოფხვრაზე. 

რუსეთთან ვაჭრობის საერთო მოცულობა 2002 წლის შემდეგ ყველაზე დაბალ დონეზეა. მიუხედავად იმისა, რომ წევრი სახელმწიფოების უმეტესობამ მნიშვნელოვნად შეამცირა ეკონომიკური ურთიერთობები რუსეთთან, ზოგიერთი აგრძელებს რუსული ენერგიის იმპორტს იმ დონეზე, რაც კრემლის შემოსავლებს ინარჩუნებს. არასასიამოვნო სიმართლე ის არის, რომ უკრაინის ევროპელმა მოკავშირეებმა, საკუთარი ენერგეტიკული საჭიროებებისა და ეკონომიკური მდგრადობის დაბალანსების მცდელობისას, რუსეთს საშუალება მისცეს, გაუმკლავდეს სანქციების ზეწოლის დიდ ნაწილს და შეინარჩუნოს სამხედრო კამპანია. როდესაც ომი მეოთხე წელს შედის, ევროკავშირის პოლიტიკოსებისთვის გამოწვევაა, შეძლებენ თუ არა ისინი სრულად შეუსაბამონ უკრაინის მხარდაჭერა უფრო მკაცრ აღსრულებას და დარჩენილი სავაჭრო, ფინანსური და ენერგეტიკული ხარვეზების აღმოფხვრას, რომლებიც კვლავაც ხელს უწყობენ რუსეთის ომის ეკონომიკას.