„არს ეკლესია წილკანს ღვთისმშობლისა, გუმბათიანი და მშვენიერი აღაშენა მეფემან ბაქარ, ზის ეპისკოპოზი, მწყემსი მუხარანისა, ორივე არაგვისა და ბაზალეთისა“, - ასე აღწერს ვახუშტი ბატონიშვილი მე-4 საუკუნეში აგებულ წილკნის ეკლესიას, რომელიც ძალიან მდიდარი და ძლიერი იყო.

ქართული კედლის მხატვრობის უნიკალური ძეგლები, რომლებიც ჩვენს ეკლესია-მონასტრებს დღემდე ამშვენებს, ძირითადად რელიგიური კომპოზიციებითაა დატვირთული, თუმცა მდიდარია ისტორიული პორტრეტებითაც. როგორც ხელოვნებათმცოდნეები აღნიშნავენ, მე-12 საუკუნის ფრესკების შესრულების თარიღები, დიდი სიზუსტით თამარ მეფის პორტრეტების წყალობით განისაზღრება. დღეს მხოლოდ თამარის ოთხი პორტრეტი შემოგვრჩა - ვარძიის, ბეთანიის, ყინწვისის და ბერთუბნის ტაძრებში.

საქართველოს ეკლესიის უდიდესი წმინდანი შიო მღვიმელი ერთ-ერთი ასურელი მამათაგანია, რომელის სახელსაც შიო მღვიმის მონასტრის დაარსება და მრავალი სასწაული უკავშირდება.

ხონის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესია, რომელიც ქართული ხუროთმოძღვრების ერთ-ერთ საუკეთესო ძეგლად ითვლება, მე-11 საუკუნით თარიღდება. ამ ეკლესიაში იყო დავანებული წმინდა გიორგის ხატი და მის უნიკალურობაზე მიანიშნებდა დატანებული წარწერა, რომ ხატი უძლეველ მეფე გიორგის ეძღვნება, ოქროთი კი ამოტვიფრული იყო გიორგი ბრწყინვალის სახელი.

საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია 27 იანვარს მოციქცლთა სწორი ქალწულის წმინდა ნინოს ხსენების დღეს ნინოობას აღნიშნავს. წმინდა ნინო სიღნაღში, ბოდბის მონასტერშია დაკრძალული; ნინოს ვაზის ჯვარი, რომელიც წმინდანს ღვთისმშობელმა გადასცა, დღემდე საქართველოშია და სიონის საპატრიარქოს ტაძარშია დასვენებული. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში ქრისტიანობა პირველად უფლის მოციქულებმა იქადაგეს, ქართველთა გაქრისტიანება მე-4 საუკუნის დასაწყისში წმინდა ნინოს სახელს და მის ღვაწლს უკავშირდება.

ჩვენი წინაპრები დიდი კრძალვთი ეკიდებოდნენ ეკლესიის საიდუმლოებებს და მის ტრადიციებს. შვიდ მთავარ საიდუმილოს მოსდევს ძალმოსილი წყლის კურთხევის საიდუმლო, რომელიც სათავეს უძველესი წარსულიდან იღებს. მოციქულთა დადგინებებში წყალკურთხევის წესის დამკვიდრება მიეწერება წმინდა მახარობელ მათეს. არსებობს სხვა ვერსებიც, როდის დამკვირდა წყალკურთხევა, როგორც საეკლესიო წესი.

მეტეხის ღვთისმშობლის შობის ტაძარი ერთ-ერთი უძველესია თბილისში აშენებულ ეკლესიებს შორის და საუკუნეების მანძილზე რაც თბილისს განუცდია ამ ეკლესიასაც უკავშირდება.

19 იანვარს მართლმადიდებელი ეკლესია თორმეტ საუფლო დღესასწაულთაგან ერთ-ერთს - ნათლისღებას აღნიშნავს. ამ დღეს, სახარების მიხედვით, იოანე ნათლისმცემელმა მდინარე იორდანეში მონათლა იესო ქრისტე. 

დღეს ლამის მთელი მსოფლიო იკვლევს როდის დადგება "მეორედ მოსვლა". ბიბლიაში და წინასწარმეტყველთა სიტყვებში კი ბევრჯერ არის ნახსენები, რომ ქრისტე დაბრუნდება, როგორც მოსამართლე და განსჯის დედმიწაზე მცხოვრებ ხალხს.

ქართულ საეკლესიო ისტორიაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა ნიქოზის ეპარქიას, რომელიც მე-18 საუკუნის ბოლომდე არსებობდა და მისი იურისდიქციის საზღვრები საკმაოდ ვრცელი იყო. ეპარქიას ექვემდებარებოდა წინწყაროსა და წილკანის კათედრათა მნიშვნელოვანი ნაწილი. 1804 წელს ნიქოზის საეპისკოპოსო გაუქმდა და იგი მცხეთის სამთავრო ტაძარს შეუერთდა.

"სვეტიცხოვლის კრების ეკლესიის პირდაპირ, არაგვის მდინარის გაღმა, წმინდა ჯვრის ეკლესიის სამხრეთით, ძირს, შორიდან მოსჩანს კლდესა ზედა მცირე ხეობა ფრიად ფურცლოვანი, შუა კედელში გამოქვაბულ არს მცირე ეკლესია, რომელიც ნახევარი ყოფილა არს ნაშენი აწ დარღვეული წმინდა მოციქული ნინოსი. ამ ეკლესიის ძირში კლდიდან გამოდის მცირე წყალი.

"ამას ზეით არის ვარძიას მონასტერი, კლდესა შინა და გამოკვეთილი, სენაკ- პალატებითურთ და ამას შინა აღმშენებელი მეფის გიორგისაგან და შესრულებული თამარ მეფისგან. ეს შემკული იყო საეკლესიო სიმდიდრითა და ყოვლის წესიერებითა"- ასე აღწერს ვახუშტი ბატონიშვილი ვარძიის მონასტერს.