ეკონომისტი გიორგი ცუცქირიძე იმის შესახებ საუბრობს, თუ როგორ მოქმედებს საფონდო ბაზარი ეკონომიკურ ზრდაზე.

გიორგი ცუცქირიძე სოციალურ ქსელში წერს, რომ საფონდო ბაზრებს მნიშვნელოვანი გავლენის მოხდენა შეუძლიათ ეკონომიკურ აქტივობაზე ლიკვიდურობის შექმნით, რაც არის ერთ-ერთი სერიოზული პრობლემა საბრუნავი კაპიტალის სიმცირისას, სწორედ განვითარებადი ქვეყნებისათვის.

„როგორ მოქმედებს საფონდო ბაზარი ეკონომიკურ ზრდაზე (ნაწილი პირველი). ამ პოსტში ვაგრძელებ თემას თუ რატომ უნდა განვიხილოთ საფონდო სექტორი ეკონომიკური ზრდის მთავარ პარადიგმად, რატომ არის ამ ჩაკეტილი წრედან გასვლა სახელმწიფოს მთავარ გამოწვევად ქცეული? ბუნებრივია, ამ თემის განხილვისას დაგანახებთ წარმოადგენს თუ არა საფონდო ბირჟები ეკონომიკის სტიმულს და როგორია მისი ზემოქმედება ეკონომიკურ ზრდაზე.

მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენთან წლების მანძილზე გაბატონებული იყო შეხედულება, რომ საფონდო ბირჟებს განსაკუთრებით განვითარებად და შედარებით მცირე ეკონომიკის ქვეყნებში, როგორც „კაზინოებს" ისე განიხილავდენ, რომლებსაც თითქმის არანაირი დადებითი გავლენა აქვთ ეკონომიკურ ზრდაზე, კვლევები საწინააღმდეგოს უფრო ამტკიცებს! საფონდო ბირჟებს არა თუ დადებითი გავლენა აქვს ეკონომიკის ზრდაზე, არამედ შეუძლიათ დიდი სტიმული მისცეს მთლიანობაში ეკონომიკურ განვითარებას.

კერძოდ, საფონდო ბაზრებს მნიშვნელოვანი გავლენის მოხდენა შეუძლიათ ეკონომიკურ აქტივობაზე ლიკვიდურობის შექმნით, რაც არის ერთ-ერთი სერიოზული პრობლემა საბრუნავი კაპიტალის სიმცირისას, სწორედ განვითარებადი ქვეყნებისათვის.

ლიკვიდური კაპიტალის ბაზრები ინვესტიციებს ნაკლებად სარისკო და უფრო მიმზიდველს ხდის, რადგან ინვესტორებს საშუალებას აძლევს შეიძინონ აქტივი, კომპანიების აქციების სახით და გაყიდონ ის სწრაფად და იაფად, თუ მათ სჭირდებათ წვდომა თავიანთ დანაზოგებზე ან სურთ შეცვალონ თავიანთი პორტფელი. ამავდროულად, კომპანიები სარგებლობენ მუდმივი წვდომით კაპიტალზე, რომელიც მოზიდულია აქციების ემისიის მეშვეობით.

რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, სწორედ გრძელვადიანი, უფრო მომგებიანი ინვესტიციების ხელშეწყობით, ლიკვიდური ბაზრები აუმჯობესებს კაპიტალის განაწილებას და აძლიერებს გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდის პერსპექტივებს. გარდა ამისა, ინვესტიციების ნაკლებ სარისკო და უფრო მომგებიანი გახდომით, საფონდო ბირჟის ლიკვიდობამ შეიძლება მოიზიდოს მეტი ინვესტიცია. მოკლედ რომ ვთქვათ, ინვესტორები მაშინ მოვლენ, თუ მათ შეუძლიათ ბაზრიდან უპრობლემოდაც გავიდენ. ეს პარადიგმა არის ყველაზე ხელისშემშლელი ჩვენნაირი ქვეყნებისათვის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვისას მიუხედავად იმისა, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები ბოლო წლებში გაზრდილია და 2022 წლის მიხედვით სულაც სარეკორდო 2 მილიარდიან მაჩვენებელზეა გასული.

ობიექტურობისთვის ავღნიშნავ, რომ არსებობს ალტერნატიული შეხედულებები ლიკვიდობის გავლენის შესახებ გრძელვადიან ეკონომიკურ ზრდაზე. ზოგიერთი ანალიტიკოსი ამტკიცებს, რომ ძალიან ლიკვიდური ბაზრები ხელს უწყობს ინვესტორების მოდუნებას. იმის გამო, რომ ისინი უადვილებენ ინვესტორებს შეძენილი აქტივების სწრაფად გაყიდვას, ლიკვიდურმა ბაზრებმა შეიძლება შეასუსტოს ინვესტორების ვალდებულებები და შეამციროს ინვესტორების სტიმული, განახორციელონ კორპორატიული კონტროლი მენეჯერების ზედამხედველობით და ფირმის მუშაობის და პოტენციალის მონიტორინგით. ამ მოსაზრების თანახმად, საფონდო ბირჟის გაძლიერებულმა ლიკვიდურობამ შესაძლოა რეალურად ზიანი მიაყენოს ეკონომიკურ ზრდას.

თუმცა, ემპირიული მტკიცებულებები ადასტურებს რწმენას, რომ საფონდო ბირჟის უფრო დიდი ლიკვიდობა ზრდის - ან სულ მცირე წინ უსწრებს - ეკონომიკურ ზრდას. იმის გასაგებად, თუ როგორ, განიხილება ბაზრის ლიკვიდურობის სამი საზომი - სამი ინდიკატორი იმისა, თუ რამდენად ადვილია აქციების ყიდვა და გაყიდვა.

ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საზომი არის ქვეყნის საფონდო ბირჟებზე ვაჭრობის აქციების მთლიანი ღირებულება, როგორც წილი მშპ-ში. მართალია, ეს თანაფარდობა პირდაპირ არ ზომავს ფასიანი ქაღალდების ყიდვისა და გაყიდვის ხარჯებს გამოქვეყნებულ ფასებში. თუმცა, საშუალოდ დიდი ხნის განმავლობაში, კაპიტალის ტრანზაქციების ღირებულება, როგორც ეროვნული პროდუქციის წილი, სავარაუდოდ იცვლება ვაჭრობის რეგულაციების სიმარტივის მიხედვით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ ვაჭრობა ძალიან ძვირი ან სარისკოა, დიდი აქტივობა არ იქნება.

ეს თანაფარდობა შეფასებული იქნა 38 ქვეყნის, მათ შორის ამერიკის კონტინენტის, ევროპის და აზიის სხვადასხვა ზომის ეკონომიკების ქვეყნების საფონდო ბირჟების ლიკვიდურობის მიხედვით ოთხ სხვადასხვა ჯგუფში შესაფასებლად. პირველ ჯგუფში ყველაზე არალიკვიდური ბაზრის მქონე ცხრა ქვეყანა შევიდა; ასევე ცხრა ქვეყანა ყველაზე ლიკვიდური ბაზრით - ანუ, ვაჭრობის ღირებულების მშპ-სთან ყველაზე დიდი კოეფიციენტით - მეოთხე ჯგუფში; მეორე და მესამე ჯგუფები, რომელთაგან თითოეული 10 ქვეყანას შეიცავს, ლიკვიდობის ორ უკიდურესობას შორისაა.

ნიშანდობლივია, რომ ქვეყნები, რომლებსაც ჰქონდათ შედარებით ლიკვიდური საფონდო ბაზრები 1976 წელს, მომდევნო 18 წლის განმავლობაში ანუ 1993 წლამდე პერიოდში უფრო სწრაფად იზრდებოდა, ვიდრე არალიკვიდური ბაზრის მქონე ქვეყნები.

ლიკვიდურობის მეორე საზომი არის სავაჭრო აქციების ღირებულება მთლიანი საბაზრო კაპიტალიზაციის პროცენტულ მაჩვენებელში (ბირჟაზე განთავსებული აქციების ღირებულება). ბრუნვის ეს კოეფიციენტი ზომავს ვაჭრობის მოცულობას საფონდო ბაზრის ზომასთან შედარებით. კვლევები მიუთითებს, რომ უფრო დიდი ბრუნვა უფრო სწრაფ ზრდას იწვევდა. და შესაბამისად, წინა კოეფიციენტის ანალოგიურად რაც უფრო ლიკვიდური იყო ქვეყნების ბაზრები 1976 წელს, მით უფრო სწრაფად იზრდებოდა ქვეყნები 1976-1993 წლებში!.

მესამე საზომი არის ღირებულების ვაჭრობის თანაფარდობა გაყოფილი აქციების ფასის ცვალებადობაზე. ლიკვიდურ ბაზრებს უნდა შეეძლოთ გაუმკლავდნენ შოკებს ფასის დიდი რყევების გარეშე.

ამ შემთხვევაშიც ქვეყნები, რომელთა საფონდო ბირჟები უფრო ლიკვიდური იყო 1976 წელს, ქვეყნებთან შედარებით რომლებსაც ჰქონდათ ვაჭრობის არასტაბილურობის კოეფიციენტები, უფრო სწრაფად იზრდებოდნენ მომდევნო 18 წლის განმავლობაში, ვიდრე ქვეყნები, რომლებსაც აქვთ ნაკლებად ლიკვიდური ბაზრები.

როგორც ვხედავთ, საფონდო ბირჟის ლიკვიდურობასა და ეკონომიკურ ზრდას შორის მჭიდრო კავშირი არ იცვლება სხვადასხვა ეკონომიკური, სოციალური, პოლიტიკური და პოლიტიკის ფაქტორების კონტროლის დროს, რომლებიც გავლენას ახდენენ ეკონომიკურ ზრდაზე ინსტრუმენტული ცვლადების შეფასების პროცედურების, სხვადასხვა პერიოდის და სხვადასხვა ქვეყნის მოდელების გამოყენებისას, რაც მთლიანად ამსხვრევს ჩვენთან არსებულ სტერეოტიპებს საქართველოში საფონდო ბაზრის უპერსპექტივობის შესახებ, რაც ძირითადად აქ დიდ რეფორმატორად მიჩნეული ბენდუქიძის რეფორმებისა და წმინდა საბანკო ლობირების თვალსაზრის უფრო წარმოადგენს და თავად საბანკო სისტემისათვის არის ყველაზე მაღალი რისკის მატარებელი, რაც საბანკო სექტორისაგან განსხვავდებით ზღუდავს ინვესტიციების შემოსვლას რეალურ ეკონომიკაში, აფერხებს ეკონომიკურ ზრდას გრძელვადიან პერიოდებში და რაზეც მეორე და მესამე ნაწილში ვისაუბრებ!", - წერს გიორგი ცუცქირიძე სოციალურ ქსელში.